Aan de feestelijke opening van de nieuwe weg van Bolsward naar Workum op 12 juni 1969 is een lange geschiedenis vooraf gegaan. Die geschiedenis gaat in elk geval aanwijsbaar terug tot het begin van de zeventiende eeuw, maar mogelijk vinden we er zelfs al sporen van in de vijftiende eeuw.
Vroeger en nu
De Trekvaart tussen Bolsward en Workum werd in 1620 gegraven. Daarmee ontstond de eerste rechtstreekse verbinding tussen de beide plaatsen. Voor die tijd voer men van Workum via de Hollemeer langs de Workumer- en Parregastermeer naar Bolsward. Het midden van de zeventiende eeuw was een periode van grote activiteit in Friesland op het gebied van de aanleg van Nieuwe verbindingen. In 1646 begon men met de aanleg van trekwegen langs de bestaande vaarten die van Leeuwarden naar Bolsward, Harlingen en Sneek liepen. In hetzelfde jaar werd door de provincie aan de stad Workum octrooi verleend om een trekweg aan te leggen langs de enkele tientallen jaren tevoren gegraven trekvaart.
Aanleg en onderhoud zouden voor rekening van Workum komen. Ter bestrijding van de kosten werd het stadsbestuur daarom toegestaan, op de grens van Workum en Wymbritseradeel, bij Nijhuizum en bij Tjerkwerd een tolhuis te bouwen. In 1648 besloot de magistraat tot aanleg over te gaan. Vermoedelijk heeft de magistraat toen tevens aan de beide uiteinden een herberg met paardenstal doen bouwen.
In Workum herinnert hieraan nog altijd de gevelsteen in het gebouwtje, dat aan de achterzijde tegen de voormalige herberg De Zwaan op het Dwarsnoard aan staat. Hoewel het gebouwtje in de loop der jaren zijn karakter grotendeels heeft verloren, is het het restant van de oude paardenstal. Op de steen is `n naar rechts gewend steigerend paard afgebeeld met het onderschrift .Dit is die Workummer peerdestal’ en het jaartal 1649, Het aardige is nu, dat het omstreeks 1950 afgebroken voormalige veerhuis in Bolsward een gevelsteen bezat die dezelfde afbeelding en hetzelfde opschrift had, met als enig verschil, dat het paard naar links gewend is. Deze Steen bevindt zich thans in de oudheidkamer boven het stadhuis te Bolsward, Het einde van de trekweg werd dus weleer gekenmerkt door twee paarden. die waarschijnlijk naar elkaar toegewend waren.
Herberg De Zwaan
In Workum is het herbergcomplex gelukkig blijven bestaan. Zoals we het tegenwoordig kennen dateert het grotendeels uit 1744, toen er een grondige verbouwing plaats vond. Het jaartal is aangebracht op een gevelsteen. Het pand is tot 1951 als herberg dienst blijven doen. In 1959 werd het eigendom van de gemeente, waarna een algehele restauratie heeft plaats gevonden, die in 1964 werd voltooid. Voor allen die Workum bezoeken, met name voor de duizenden toeristen die hier `s zomers met hun plezierjachten aanleggen, is De Zwaan een lust voor het oog.
Bij de restauratie werden restanten van verschillende middeleeuwse bouwmaterialen gevonden. Het oudste aardewerk dat te voorschijn kwam dateerde uit het midden van de vijftiende eeuw. Toen stond er dus al een gebouw. Het is best mogelijk -de plaats wijst er wel op dat het toen al dienst deed als veerhuis hij het begin van die vaarroute naar Bolsward.
In 1652 vatte men in Workum nog het plan op, de trekvaart tot Staveren door te trekken. Daar is het echter niet van gekomen. Ondanks de inkomsten uit de tollen bleek het onderhoud van de 12 km. lange trekvaart en trekweg voor Workum op den duur een zware belasting. In latere tijd zijn hier dan ook allerlei moeilijkheden over geweest, onder andere een proces omstreeks 1770/75. Aan dat proces herinnert een met de hand getekende kaart uit die tijd van de gehele trekvaart van begin tot eind, die in het archief van Workum wordt bewaard. De kaart is nogal beschadigd, maar toch als historisch document zeer de moeite waard. Parrega en Tjerkwerd hebben op deze kaart nog niet hun langgerekte vorm gekregen. Vermoedelijk is die pas in de negentiende eeuw langs de trekvaart uitgegroeid. Dit in tegenstelling tot Workum, dat al in de vijftiende eeuw zijn tegenwoordige vorm als langgerekte lintbebouwing langs de Wymerts heeft gekregen.
Harde woordenwisselingen
Toen in de negentiende eeuw liet vervoer over de weg begon toe te nemen, kreeg men behoefte aan een verharde straatweg, In 1842 werd een plan gemaakt voor een macadamweg van Bolsward naar Workum, als onderdeel van een verbinding Sneek-Bolsward-Workum. Het gedeelte van Bolsward tot Workum werd begroot op f 7500,-. Helaas kon men ondanks herhaalde onderhandelingen niet tot overeenstemming komen over de kostenverdeling tussen de verschillende betrokken gemeenten. Er vond een vergadering plaats van deputaties uit de raden van de steden Bolsward, Sneek en Workum en de grietenij en Wymbritseradeel en Wonseradeel, waarvan het verslag luidt: ,,hebbende, in die vergadering vele en harde woordenwisselingen plaats gehad, zodat er geen bepaalde overeenkomst kon worden getroffen, waarvan het resultaat is geworden, dat het voorgenomen plan geheel is vernietigd.”
Nadat er nog verschillende andere plannen in bespreking waren geweest, die vastliepen op het onvermogen om elkaar te vinden, werd eindelijk in 1855 – na 13 jaar! – door Workum een grindweg aangelegd. Van tijd tot tijd werd hierover een nieuwe grindlaag aangebracht, die door het rijverkeer moest worden vastgereden. Ouderen zullen zich deze toestand nog wel herinneren. In de twintiger jaren van onze eeuw ging men zich opnieuw op verbetering beraden. Het autoverkeer begon op te komen en stelde hogere eisen. Weer dreigde een verbetering vast te lopen op de vraag hoe de kosten verdeeld moesten worden. Maar gelukkig was intussen bij de hogere overheid het besef gerezen, dat men de gemeenten niet blijvend met de kosten van de noodzakelijke verkeersverbeteringen kon laten zitten.
In 1927 werd de weg Bolsward-Workum op het provinciaal wegenplan geplaatst. De betekenis hiervan was, dat de aanlegkosten in het vervolg nog maar voor 10 pct. ten laste van de gemeenten zouden komen. Het volgende jaar werd een plan ontworpen voor een “asphaltbetonweg”, waarvan de kosten f 260.000,– à f 280.000,– zouden bedragen.
Op 16 november 1935 werd deze periode van de geschiedenis van de weg Bolsward-Workum afgesloten. Op dezelfde plaats als enkele weken geleden, bij de brug over het Van Pan.huyskanaal opende de toenmalige Commissaris der Koningin, mr. P. A. V, Baron van Harinxma thoe Slooten, de nieuwe weg. Het was een riante verkeersweg geworden en velen vroegen zich af, of het geen geld weggooien was, een dergelijke brede en rechte weg aan te leggen.
Hoe anders het is gelopen, is bekend. Na enkele tientallen jaren was de weg al volstrekt onvoldoende om het toenemende verkeer te verwerken en ontstonden er onhoudbare toestanden. Opnieuw werden er plannen gemaakt, opnieuw werd er een weg aangelegd, opnieuw vond er een opening plaats. Maar daarmee zijn we uit het verleden in het heden overgestapt en kunnen we dit artikel besluiten.
Workum B van Haersma-Buma (Uit Kontakt Kontact 25-7-1969).
