Fjildhúzen 1945

Oarlochsferhaal fan Wietse Veninga en syn húshâlding op Fjildhúzen 1945.

Foarjier 1945. Wy wennen yn Nijesyl, in hiel lyts doarpke oan it spoar, achter Drylts. Heit, mem, ús Jan fan fjirtjin jier, dan ik, Tine, tolve jier en ús Wytske wie sân. It wie oarloch, mar dat wie it al fiif jier… Wy fernamen der net folle fan, mar wy wisten wol ûngefear wat er geande wie. Troch de ferhalen, thús, op skoalle en om ús hinne. Nachts hearden wy de Ingelske fleantugen, de Tommy’s, rjochting Dútslân en wer werom. Dat gebrom, heech yn ’e loft, gong suver in soarte rêst fan út, want wy wisten, sy holpen ús!

Wy hearden oer sabotaazjes en ferset. In trein lei by de spoarbrêge del yn ’e Boalserterfeart,omdat de brêge net hielendal tichtdraaid sitten hie… Dy trein wie bedoeld om Dútske gewonden út Staveren te heljen. It hiele doarp rûn leech, deabenaud foar repressailles… Dokter Goinga fan Drylts hat foar de befolking pleite mei geunstich gefolch!

Yn Nijesyl wienen nochal wat ûnderdûkers. Wy hienen ek ien, Benny Huisman út ’e Jouwer. Hy wie al in moai skoft by ús. Doe, op in Snein, kaam der in busfol evakuees. Earst moasten se nei skoalle om neisjoen te wurden op ûngedierte (waard der sein). Ik stie der op ’e noas by en doe waarden se hjir en der ûnderbrocht . Se kamen út ’e Betuwe en praatten wat frjemd. Ik fûn it hiel ynteressant. De Betuwe, fan de aardrykskunde, dat wie in ein fuort…

Der kamen hiele húshâldingen, mar ek allinnich wol bern. Ik woe dat wy ek in pear krigen. Spitich, dat gebeurde net! Mar nei in skoft fertelden heit en mem dat wy ek in evakuee krigen. Dat stie der by! Mar wat foel dat my ôf. Hy praatte gewoan Frysk en doe ’t ik tsjin him sei dat ik dat sa frjemd fûn en frege hoe ’t er dan hiet, sei er, nei even wachtsjen:
‘Veenstra’. Wie dat no in evakuee? No ja, it wie net oars en it wie in hiel aardige man. (Dizze ‘Veenstra’ wie Gatse de Groot út Aldegea W. en hy hie in belangryk oandiel yn it ferset, de N.B.S.) Hy wie distriktskommandant. Mar dat waard ús fansels net ferteld. Nee, wy hienen ek in evakuee, fertelde ik grutsk! Ik frege him wolris wat oer de Betuwe en sa. Dan moast hy aardich fantasearje, sei hy letter… Der wie altyd oanrin by ús. Dan sieten se yn ’e keamer en dêr mochten wy net komme. Mar wy wisten wol dat it mei de oarloch te krijen hie. Wy sloegen dat net sa ’n acht. Wy fûnen it hiel gewoan tink. Der kamen ek froulju op ’e fyts. Koeriersters fansels. De buorfrou siet faak foar it spegeltsje dêr ’t se it hiele streekje troch útsjen koe en krekt seach wa ’t er by ús yn en út gong. Der krigen se skjin harren nocht fan en doe hat Benny op in keer dat ding fan ’e muorre skuord en yn ’e Boalserterfeart soald…

Razzia
En doe waard it 5 April. Wy sieten middeis mei syn allen oan ’e itenstafel. Mem hie in grutte brune panne mei skiepfleis klearmakke en heit siet út ’e gek sa no en dan te skodzjen op ’e stoel as der hiel yn ’e fierte sketten waard. It wie in dofgedreun. It wie by de Ofslútdyk, seinen se. Doe hearden wy de belle. Mem gong oerein, die de doar nei de gang iepen en sei op itselde momint achterom: ‘Moffen!’. It gerdyntsje foar de doar wie krekt útwosken, dus koe se it goed sjen. Se makken har dúdlik dat se opsjitte moest en sloegen en skopten tsjin ’e doar oan. Mar de doar siet op ’t slot, dus koe mem even tiid dwaan… Us beide ûnderdûkers stoden omheech en nei bûten om achter de bijestal te kommen. Mar der stie ien by de buorlju en se sieten dus yn ’e falle… Ik wie sa snoad en set as de wearlich harren itenspannen yn ’e kast. En doe stienen der ynienen twa Dútsers yn ’e keuken. Se wienen yn it grien. In S.D.-er en in grouwe lânwacht. Dy S.D.-er hie in pokdalich gesicht en skreauwde lûd.

De grouwe lânwacht frege mem: ‘Wêr is jo man?’ Mem sei: ‘No, dy sit hjir’ en se wiisde nei heit. Heit hie syn burd groeie litten. Sa stie er ek op syn persoansbewiis. Hy tocht tink dat er sa hiel âld like, mar syn heldere brune eagen sprutsen in oare taal… Bûtendoar barde er fan alles. Gatse en Benny waarden tsjin de muorre oanset neist it keukensrút mei de hannen omheech en de lânwacht der achter mei syn sjitark. Ik hong op ’t hiem oan de earm fan de S.D.-er en rôp mar: Heit net deasjitte, heit net deasjitte! Mem rôp: Hjir komme en se skuorde my los. It rûn nei de ein fan ’e oarloch en se wienen ta alles yn steat… De mannen moasten mei. Mem helle noch gau heit syn jekker fan boppen en triuwde bûter en huning yn ’e bûsen en der gongen se… Op it streekje wienen noch trije jonge mannen oppakt troch oare Dútsers. Nol Waltje en twa ûnderdûkers en dêr rûnen se oer de brêge.

De minsken út it doarp seagen harren nei en âlde Watte Abma sei: ‘Dy sjogge wy net wer’…Se runen rjochting Drylts, bewekke troch de lânwacht en noch ien yn in swart pakje. Twa S.D.-ers gongen de oare kant út, rjochting ‘it swarte hok,’ in âld húske oan ’e Wymerts, tusken Nijesyl en Osingahuzen, in hiel ein it lân yn. Dêr moasten wapens sitte, tochten se. (yn it gemaal derneist hienen yndied wapens sitten, mar dy wienen der krekt de jûns derfoar úthelle). It

De grouwe lânwacht frege mem: ‘Wêr is jo man?’ Mem sei: ‘No, dy sit hjir’ en se wiisde nei heit. Heit hie syn burd groeie litten. Sa stie er ek op syn persoansbewiis. Hy tocht tink dat er sa hiel âld like, mar syn heldere brune eagen sprutsen in oare taal… Bûtendoar barde er fan alles. Gatse en Benny waarden tsjin de muorre oanset neist it keukensrút mei de hannen omheech en de lânwacht der achter mei syn sjitark. Ik hong op ’t hiem oan de earm fan de S.D.-er en rôp mar: Heit net deasjitte, heit net deasjitte! Mem rôp: Hjir komme en se skuorde my los. It rûn nei de ein fan ’e oarloch en se wienen ta alles yn steat… De mannen moasten mei. Mem helle noch gau heit syn jekker fan boppen en triuwde bûter en huning yn ’e bûsen en der gongen se… Op it streekje wienen noch trije jonge mannen oppakt troch oare Dútsers. Nol Waltje en twa ûnderdûkers en dêr rûnen se oer de brêge. wie in hiel ein rinnen. Earst de Skatting in ein út en dan noch troch ’t lân nei de Wymerts. Rients Buma, myn lettere skoanheit, hat harren gelokkich twa fytsen jûn, oars hienen se der miskien ôfsjoen….. En doe wienen wy allinnich mei mem thús. Jan is stikem achter de hage lâns en letter op ’e fyts achter heit en dy oangongen om te sjen wat der barde… Ik woe ek beslist mei mar mem wie baas, it mocht net! Mei mem en Wytske stie ik yn it útfanhûzerskeammerke foar ’t rút. Dêr koenen jo de hiele Dryltserdyk útsjen. Mem hie de fierrekiker en wy stienen bang te wachtsjen.

Nei in skoft sei mem: Och hea, der wurdt al sjitten en doe seach se hjir en dêr figuerkes draven en doe wie der niks meer. Jan hat noch it ien en oar sjoen, mar de mannen moasten achter it Dryltser stasjon sitten gean om op in oerfalswein te wachtsjen. Ut syn eachhoeken wei seach ien fan ’e mannen (Gatse?) sa’n wein oer it spoar riden, rjochting Snits. Hy wiisde mar wakker nei de Easthimmermar en sei: ‘Moatte jimme dêr ris sjen, wat is dat, wat kin dat wêze?’ Allinnich mar om de oandacht fan de lânwachten ôf te lieden… Wat heit en Jan letter fertelden, wie, se beaen de lânwachten in sjekje oan en Gatse koe tsjin heit sizze: ‘Do dy swarte!’ as: ‘Dy grouwe is foar my!’ Soks sawat. Doe sei Gatse neffens heit: ‘Ik moat einliks de geit even fersette.’ Pisje dus. Dat mocht. De grouwe stie tichteby de reels. Hy ferlear syn evenwicht doe ’t Gatse him sa ’n fûleindige slach mei de fûst joech dat it fel fan syn knokkels of wie en koe de stengun bemachtigje. Heit hie hast it hiele bosk hier fan de swarte yn syn fingers, de oaren sprongen by en fochten mei op libben en dea. Heit hie de karabyn fan de swarte te pakken en rjochtte dêr mei op ’e griene. ‘Net sjitte!’ skreauwde Gatse, ‘jow him mar in tik.’ No dat die heit… Mei de loop fan ’e karabyn yn ’e hannen sloech er him op syn ‘harses’ en de grouwe lei op ’e reels… De swarte wie him smeard en de mannen seagen ek dat se fuortkamen. Benny sprong sûnder kantroeren oer it stasjonsstek en krige Jan syn fyts. Ek oare fytsen waarden ‘foardere’. Dy griene hie wol in hurde kop, want hy hat se mei syn revolver noch neisjitten… Doe ’t Gatse de stengun op him rjochtte loek er bakseil.

Ik tink dat Jan doe earst thús ferteld hat wat der bard wie. Doe hat der noch ferskillende minsken warskôge en is dernei bedarre op’e “Ferferspolle” achter Easthim by Omke Minne en Tante Durkje Dêr is er oan de ein fan de oarloch te bleaun. Hy gong wol sa no en dan nei hûs foar de kninen. Ek in kear doe’t der krekt Dútsers kamen , dy’t him fregen nei “de man mei de baard”. Jan wist fan niks en doe’t se him fregen hoe’t er hiet sei er ; Pieter Dijkstra. Dernei hat er wol in pear oeren yn it hea lein by Sytse Zijlstra om fan’e skrik te bekommen

Achter ús hûs siet in plat lyts hokje aanboud. “De gedempte pol” neamde heit it en wy fansels ek. Ik moest der wol ris yn as ik te let thús kaam. De gedempte pol siet fol strie foar de kninen. De Dútsers kamen by harren thús om de wapens te sykjen. De âlde buorman Freark Abma, moast it strie út it hokje helje. In Dútser stie achter him mei syn gewear. De âld man siet te triljen op ‘e grûn. Mar der sie­ten gjin wapens yn!! Doe’t de Dútsers fuort wiene, kaam ús mem yn aksje. Elk woe har wol helpe, want repressailles koenen net útbliuwe. Ús hús soe wol plat brând wurde. Doarpsgenoaten holpen mei om klean en weardefolle spullen, dy ‘t mem yn sân hasten yn lekkens knoopte, it hús út te sjouwen. Alles kaam yn it hok fan Tsjerk Wiersma, de brânstofhandeler. De panne mei skiepfleis gong nei de smid, in greate húshâlding. Ik rûn mei ús klok oer de dyk en liet him ûnderweis slaan. Oan it begjin en ein fan it doarp stienen in pear op ‘e útkyk as der ek Dútsers aanka­men. As se wat ‘fertochts’ seagen, waard der roppen: ‘Se komme der oan!’ en yn in omsjoch wie it doarp út stoarn. Even let­ter hearden wy dan wer: It is feilich!’ en dan sjouden wy wer fierder. Wytske en ik krigen opdracht om de dyk ljochting Ab­begea út te rinnen. Altyd mar rjocht út, sei mem, dan kom ik aanst achter jimme oan op ‘e fyts.’ No, dat duorre wat. Mem koe samar net fuortgean miende se. Sy sil noch wol fan alles regele ha tink ik. Achter de bijebakken leinen allegear wa­pens ferstoppe. Wol in snoad plakje, want de measte minsken binne as de dea foar bijen. Dy wapens hat mem ien foar ien achter yn ‘e âld feart sakje litten. Jan fertelde letter dat Wiepke Feenstra der jûns by ‘t tsjuster wel útheakkele hal.

Op ‘t lêst is mem ek ôfsetten, op ‘e fyts, ach­ter ús oan. Wy wienen de ôfslach nei Abbegea al foarby, doe’t mem ús ynhelle en doe runen wy mei syn trijen fierder. Mem hie fan alles ynpakt achter op ‘e fyts. Wy rûnen troch Blauhús, de dyk wer fierder lâns en doe troch in hikke, in hiele lange reed lâns, ik tink miskien wol langer as in kilometer en doe kamen wy by in pleats dy’t ‘Fjildhúzen’ hiet en bebuorke waard troch de ûngetroude twilling broers Boate en Rouke de Boer mei harren âlde mem (sjoch hjir foar fjildhúzen).

(De Heit en Mem fan Boate en Rouke wiene Rink de Boer en Trijntje van den Akker, sei binne troud 13 Juli 1889 en krigen seis bern, allegearre berne yn Warkum. wer sij boer wiene, yn 1908 komme hja op Fjildhúzen te wenjen. Rink de Boer stoar dêr 26 Mei 1936.)*

Yn ‘t ferline hie heit alris tsjin mem sein: As der wat gebeurt en ik moat fuort dan bin ik dêr. En sa wie it ek. It wie in hiel wersjen foar heit en mem, mar foar ús ek. Ik seach earst net wa’t dy man wie. Wie dat omke Catherinus, Nee, dat wie ús heit, sûnder burd, dy dêr siet te jirpelskilen. Wy binne der bleaun sa lang as de oarloch noch duorre en dat wie fjirtjin dagen. Der wienen wol 21 ûnderdûkers. Twa plysjes mei de húshâlding, in stik of seis jonge mannen. joaden en wy mei syn fjouweren, jûns kamen de boeren út de wide omjouwing nei ‘Fjildhúzen,’ om nei radio Oranje te harkjen.

Allegear nei boppen. Heit en Mem sieten der neist yn in keammerke, want se mochten net witte dat Wietse Veninga fa Nijesyl der ûnderdûkt siet. Se koenen him allegear. Mar it ferhaal oer de razzia yn Nijesyl waard breed útmetten. Heit en mem sieten der nei te lústerjen achter in planken skutsje k en mochten gjin lûd jaan. Dat foel soms net ta. Nei de nijsberjochten kloste elke­nien wel nei ûnderen en dan fûn ik it krekt as kaam de tsjerke út, safolle minsken. Op in jûn, doe’t heit tocht dat de kust feintich wie stapte er troch de skuordoar nei bûten en och heu, dêr stienen se allegear noch nei te praten en seagen se ynienen grutte Wietse, de molkkontro­leur fan Nijesyl nei bûten kommen.

As bern hienen wy in moaie tiid op ‘Fjildhúzen’. Wy boarten mei de hûnen, yn ‘t hea en op it grutte boerehiem. De mannen holpen by it boerewurk en de froulju dienen it wurk yn ‘e hús, as sieten te stopjen, te breidzjen en te naaien, Mem siet faak achter de naaimasine. Ien fan de ûnderdûkers, Johan, wie de kok. Hy stie soms al ier en betiid foar ‘t âlde fornús te pankoekbakken. Jûns kamen de ferhalen, wy songen en dienen spultsjes. 0 sa gesellich. Ik sliepte neist ‘beppe’, dy’t jûns mei it losse, lange grize hier, yn har nachtjak, op knibbels foar ‘t bêd lei te bidden. Dat joech my in fertroud gefoel. Ien kear wie de stimming ûnder de man­nen net al te bêst. Ien fan de jonge mannen miste sjek út syn pûdsje. En op in dei stoppe der in hiele kolonne Dútsers op harren aparte fytskes, op ‘e dyk foar de hikke. It wie hiel yn de fierte, mar de dyk waard altyd yn ‘e gaten holden. Gelok­kich, se fytsten troch! Se moasten ris witte wa’t dêr allegear taholden op ‘Fjild­húzen’.

Op in kear mochten wy net achter de ple­ats by it arbeidershûs komme. Doe waard der slachte. Foar sa ‘n soad minsken moest der ek hiel wat iten komme. Mem fytste in pear kear nei Nijesyl om de blommen wetter te jaan. Hoe krige se it yn ‘e holle! Op in kear kaam se wer yn ús hûs en rukte dat der rookt wie. Der hienen krekt Dútsers west. Se hienen it dres­soir yntrape en mem har sidene hoazen en haakte wanten en noch oare dingen meinommen. Ik tink dat mem der doe net wer west hat. Heit en ik binne ek noch in dei te aaisykjen west. Hy koe ‘t net litte moarns betiid de reed út, gau oer de dyk en sa fier mooglik it lân wer yn, achter Aldegea.

Ik wit net mear hoefolle aaien as wy hienen, mar wol wit ik noch dat heit my noch krekt tsjinhâlde koe, oars hie ik yn in broedsje ljipaaien trape. Wy kamen by in pleats dêr’t heit in skoft mei de boer stie te praten en doe wienen wy getuge fan de besjitting fan de munysje­trein by Nijhuzum. Wat naaide dat er út’ moaier as fjoerwurk. Hieltyd dûkte it fleantúch der wer op en dan wie it retteketet oan ien wei. In heislik lawaai, mar in prachtich gesicht. Ik siet earste rang op it hinnehok. Der bliuwde suver neat fan de trein oer. Der stienen nei ôfrin noch wat spilen omheech, krekt in grut loophek. De jûns wer thús op ‘Fjildhúzen’ hearden wy dêr de ferhalen en dat dêr ek ruten knapt wienen. Wy hienen hiel wat mei­makke dy dei en hienen in soad te fertellen.

De befrijing kaam hieltyd tichterby. De 17de April wie it oan ús ta. Rouke de Boer en wy mei syn fjouweren, rieden dy dei op in moai boereweintsje mei in hyn­der der foar nei Boalsert om der de befrij­ing mei te meitsjen en de Kanadezen te sjen. De brêge yn Tsjerkwert stie noch omheech foar de Dútsers, mar doe’t se it weintsje fan Fjildhúzen seagen, lieten se him even foar ús del. It wie in hie1e drokte yn Boalsert. Allegear feest, flaggen, tanks en tinten mei Kanadezen. Wy krigen fan alles, sûkelade, spjeldsjes, skriftsjes, boekjes en sa en sy woenen wol graach ien fan myn pipekrollen ha. Mem hat ús al gau wel út dy tinte helle. En doe wie de oarloch oer en koenen wy wer nei ús eigen hús, dat der gelokkich noch stie. En allegear sûn en wol. Sa Jang as heit libbe hat en dat wie maaie 1993, hat it stikkene gewear by ús op ‘e souder hongen. Ja, it wie stikken. Middentroch De kolf wie der ôfbrutsen en hong noch oan ‘e riem. De ‘tik’ dy’t heit útdield hie wie dus goed raak! Elk jier moast de fergunning ferlinge wurde en no hinget it yn Ljouwert yn it fersets­museum. Alle jierren op 5 April komt my dit hiele ferhaal wer yn ‘t sin en tink ik ek oan dy fiif mannen, wer fan twa út Drylts, Jurjen Hoomans en Hindrik Huizenga, dy ‘t ek oppakt binne dy 5de April en dy’t wol yn ‘e oerfalswein bedarren. Seagen heit en dy him oer de oerwei riden De oare deis binne dizze manlju nei Gaasterlân brocht, wêr ‘t se harren eigen grêf grave moasten en deryn dea sketten waarden. Is’t. net ferskrikkelik? Fiif skoandere jon­ge mannen, de jongste wie 23 jier, dy’t harren libben jaan moasten foar ús Frijheid. It is in goed ding dit elk jier te betin­ken. Opdat wy niet vergeten !!.

Skreauwn troch Tine Buma-Veninga Skylge. Út it Kypmantsje fan Drylts.
* Oanfolling J.Y.Galama Boalsert.