Freark Schakel blijft zich inzetten

TJERKWERD – Boerenhulp, melkboer, groenteman, monsternemer en bakkersventer. Dit zijn de vele uiteenlopende beroepen  die de in Tjerkwerd wel bekende heer Freark Schakel in zijn druk bezette leven heeft gehad.

De laatste 18 jaar heeft hij gewerkt bij Bakkerij De Jong in Bolsward, die voorheen ook in Tjerkwerd was gevestigd. Dagelijks bezorgde hij brood en aanverwante artikelen bij winkels en supermarkten in Bolsward en wijde omgeving. `s Morgens drie uur op en twaalf uur weer thuis. Zo heeft de dagindeling van de ex-groenteman er jaren uitgezien. Daar is nu een eind aan gekomen. Per 1 januari (1982)  is de heer Schakel er mee gestopt. Nu, op 62-jarige leeftijd,maakt hij gebruik van de VUT regeling. De met deze beslissing gepaard gaande vrije tijd weet de geboren en getogen Tjerkwerder goed te besteden. Eén van zijn grootste hobby’s is n.l. midden tussen de mensen staan en activiteiten ontplooien ten gunste van de leefgemeenschap in zijn geboortedorp. Zo als wij in het  woensdagnummer melding maakten van het feit dat Schakel de `Skieppesturt’ kreeg omgehangen omdat hij zich, het afgelopen jaar voor het dorp, zeer verdienstelijk maakte, zo hoopt hij ook de komende tijd zijn energie hier aan te geven.

Geen boer

Freark aanschouwde in januari 1920 het levenslicht in een ,,buorkerij” aan de Bolswarderweg. Hij was één van de elf kinderen uit het gezin, die ook al op jonge leeftijd moest meehelpen het boerenbedrijf te runnen. Ik kon op 10-jange leeftijd al melken, zo zegt de ex-monsternemer, dir zich uit zijn jonge jaren veel weet te herinneren. Nadat hij de 7 klassige lagere school in Tjerkwerd had doorlopen, ging de ,,Skieppesturt” naar de toen malige R.K.-lagere landbouwschool aan de Gasthuissingel in Bolsward. Dat was een vier jarige opleiding van twee  schooldagen per week. Op deze éénmansschool kreeg hij les van leraar Tjebbe de Jong. ,,Dat vond ik een sympathieke man,” aldus Schakel, die daardoor altijd met plezier naar school ging. Alhoewel hij voor deze opleiding glansrijk slaagde, voelde de Tjerkwerder zich niet bijzonder tot het boerenleven aangetrokken. ,,Ik raakte er zo langzamerhand op uitgekeken. Ik ben nu eenmaal geen persoon die een dag op het land kan staan te ,stikelstekken”. Ik wil onder de mensen zijn,” aldus Schakel. Toen hij achttien was, hakte hij de knoop door en vertrok naar Berkel en Rodenrijs, onder de rook van Rotterdam.

Zuivelventer
De ex-boerenhulp werd daar aangenomen als venter bij een veehouderij annex zuivelhandel. In die tijd verhandelden vele boeren zelf hun eigen gemaakte produkten. Zo ook deze. Met de bakfiets of met paard en wagen ging Schakel zes dagen in de week op pad. Zijn weekend begon pas zaterdagavond tien uur. Standaard verpakkingen waren er niet. Alle melk, Karnemelk e.d. stond in verschillende bussen op de kar en werd los verkocht. Middels een  tapkraantje liet de melkventer de door de huisvrouw gevraagde hoeveelheid in  het meegebrachte pannetje tappen. Vooral in de winter gaf dat wel eens problemen. Dan was er door bevriezing geen beweging meer in de tapkraan te krijgen. Ondanks alles werd de klant toch op zijn/haar wenken bediend. Desnoods ging het deksel van de bus. Tot mei 1940 heeft Schakel in het plaatsje nabij Rotterdam vertoefd. Het uitbreken van de oorlog was voor hem  reden om weer naar de ouderlijke ,,stee” terug te keren. Heen en weer. In de eerste oorlogsjaren raakte de boerenzoon bij de toenmalige groentezaak van Jan Velzen aan de arbeid. In 1943 ging Schakel Friesland opnieuw verlaten en ging het avontuur wederom  tegemoet in Berkel en Rodenrijs. De plaatselijke bakker vroeg een broodbezorger. Omdat de ras echte fries in het zelfde stadje melkventer was geweest kende hij de wijk en de klanten en had daarmee een streepje voor op de andere sollicitanten. Na een jaar venten ditmaal met brood, werd het hem daar toch te gevaarlijk, zodat hij nu weer naar Tjerkwerd terug keerde.

In 1945 werd Schakel door de bezetters in Kimswerd opgepakt voor de arbeidsinzet. In eerste instantie werd hij opgesloten in de gevangenis in Leeuwarden. Hierin heeft de exbroodventer zijn 25ste verjaardag moeten ,,vieren”. Vervolgens werd men op transport gezet naar Drenthe om in een werkkamp gedwongen diensten te verrichten voor de Duitsers. De bevrijding kwam echter steeds nader bij met het gevolg dat de nazi’s steeds meer in paniek raakten.,,Er was nauwelijks meer controle en iedereen smeerde hem, lopend of op de fiets. Een week voordat heel Nederland bevrijd was, kwam ik  aldus Schakel.

Eigen zaak
De voormalige melk- en broodventer begon in 1946 met iets heel anders. Hij starte met een groentewinkel in Tjerkwerd. Daarvoor werd het ‘pand Turfkade 8 aangekocht. In dit huis woont Schakel nu nog. Over de landerijen kan hij zo uitkijken op de boerderij waar hij geboren is. Nu wordt deze bewoond door zijn broer Willem Schakel. De nog groene groenteman bleef niet alleen in zijn zaak in Tjerkwerd maar ging ook op pad. Met paard en wagen verkocht hij ook in de dorpen  Schettens, Dedgum, Longerhouw, Schraard, Exmorra en Allingawier.Er werden lange dagen gemaakt want Schakel was bijna altijd onderweg. Later kocht hij een T-Ford waardoor de traditionele route sneller kon worden afgelegd. Toch werkte de groenteman, nadat hij thuis kwam tot `s avonds laat door in zijn winkeltje. Vele dorpelingen noemden hem dan ook ,,Schakel bij nacht”. ,,Toch heb ik het steeds een pracht vak gevonden want je raakte je spullen altijd kwijt. Verkocht je het niet dan verrotte het wel!” aldus de ex-groenteman (er was geen koelinstallatie in die tijd). In de zestiger jaren ging het allemaal wat minder. De kosten bleven stijgen en de baten bleven op het zelfde niveau. In feite kon er niet meer rendabel gewerkt worden. Vanaf die tijd vervulde Schakel enkele bijbaantjes.

Vijf keer verkleden
Zo was hij monsternemer van de coöperatieve zuivelfabriek ,,de Goede Verwachting” in Workum en tussentijds werkte hij ook bij Bakkerij De Jong, toen nog in Tjerkwerd gevestigd. Al met al betekende dit dat Schakel zich vijf keer per dag moest verkleden. `s Morgens vroeg monsternemen in “boerekledij”, aansluitend naar de bakkerij in bakkerskleren, vervolgens broodbezorgen (`s middags) in ,;nette kleren” en dan weer in het boerekloffie voor het monsternemen om na thuiskomst uiteindelijk nog eens de vrijetijdskleding aan te trekken. Dit ,,stoffen ritueel” herhaalde zich, met uitzondering van de weekenden, elke dag opnieuw. ,,Wij hadden voor al die kleren een stoel gereserveerd,” zo zegt mevrouw Schakel.

Volledige dagtaak
Later kreeg de middenstander uit Tjerkwerd een volledige dagtaak bij De Jong en stopte derhalve met het monsternemen. De groentewinkel ging definitief op slot. In het begin van de zeventiger jaren moest de ex-groenteboer voor zijn werk naar Bolsward. Bakkerij De Jong was n.l. verhuisd. ,,Elke ochtend om drie uur beginnen en twalf uur weer thuis,” aldus Schakel. In 1974 kwam ar echter een kink in de kabel. De immers aktieve Tjerkwerder kreeg problemen met zijn gezondheid waardoor hij vanaf die tijd alleen halve dagen mocht werken. Tot en met december vorig jaar heeft de voormalige kleine zelfstandige altijd met veel plezier bij de bakkerij gewerkt. Zowel met de leiding als de collega’s kon hij het uitstekend vinden. Met name de heer Hindrik de Haan is hem in de beginperiode tot grote steun geweest. ,,En wat wil je ook, ik kwam van de koolrapen in het banket terecht, en dat is wel even andere koek,” zo zegt de heer Schakel. Toch heeft hij na 18 jaar in de bakkerswereld te hebben gezeten er een punt achter gezet.

Verdienstelijk

Met de vrijetijdsbesteding heeft Schakel geen problemen. Zijn vele hobbys maken dat de tijd vliegt. De krant wordt bijv. dagelijks niet gelezen maar gespeld. Verder houdt de hobbyist kanaries en mag hij graag eierzoeken. Tévens is de voormalige groenteman dorpsomroeper.
In feite wordt alles omgeroepen. Vele berichten betreffende geboorte, huwelijk en andere zaken maakt hij al bellend aan de dorpelingen bekend, weer of geen weer, Schakel staat voor zijn taak. Ook schrijft de Tjerkwerder plichtsgetrouw elke twee maanden voor de dorpskrant ,,`t Skieppesturtsje” diverse artikeltjes, die door de lezers zeer gewaardeerd worden. Verder wist hij een drie-tal zitbanken op de alternatieve wandelroute Tjerkwerd Parrega – een zeer mooie natuurroute – geplaatst te krijgen. Eveneens door toedoen van Schakel zal de kerkklok voortaan bij trouwdiensten worden geluid. Tevens is hij de grote organisator van de jaarlijkse tuinwedstrijden in het dorp, een bezigheid, waar zeer veel tijd mee gemoeid is. De te winnen prijzen worden door hem zelf beschikbaar gesteld. Daarnaast is Schakel in sociaal opzicht een stille werker achter de schermen. Voor zieken en mensen met problemen staat deze man, die met hart en ziel achter de dorpsgemeenschap staat, ten alle tijden klaar. Dit alles, heeft er mede toegeleid dat Freark Schakel onlangs voor de tweede maal door de redaktie van de dorpskrant is uitgekozen om de skieppesturt met oorkonde in ontvangst te mogen nemen. Een keuze waarin een ieder in Tjerkwerd zich kan vinden. ,,Dit foar aktiviteiten betoand oan doarp en mienskip.”

Uit BN 8-1-1982

Een paar artikels uit diverse kranten over Schakel als dorpsomroeper. 

L.C. 21-9-1989

Op de foto: de deelnemers aan het stads- en dorpsomroepersconcours in Utrecht. Links op de voorgrond Freerk Schakel van Tjerkwerd ten beste van Nederland.

UTRECHT- Stadsomroeper Pieter Haringsma uit Sloten mag zich voor de derde keer in successie Nederlands kampioen stads- en dorpsomroepen noemen. De 45-jarige omroeper van de kleinste stad van Nederland versloeg gisteren met zijn machtige stemgeluid in het Utrechtse winkelcentrum Hoog Catharijne elf collega’s uit alle delen van het land.
De boodschap van de kampioen, die sinds 1983 omroept, omvatte niet veel meer dan een
korte lofzang op het winkelcentrum in het hart van de Domstad en een oproep om ook eens een bezoek aan Sloten te brengen. Maar met zijn bruin fluwelen en van zwart -gouden biezen voorziene kostuum, zijn zwarte hoed met Witte en zwarte veren, zijn ratel en bovenal met zijn overduidelijke articulatie wist hij de `boeren, burgers en buitenlui’ in Hoog Catharijne en bovendien de jury voor zich te winnen.

MAKKUM – Als het aan het publiek ligt van Makkum, inwoners van de omliggende dorpen, en met name de duizenden toeristen, dan worden er een volgend jaar zeer zeker weer wekelijks de gezelligheidsmarkten georganiseerd. Een commissie, bestaande uit een zesta1 aktieve leden van de plaatselijke middenstands vereniging, hebben deze aktiviteiten uitgewerkt, en niet zonder succes, elke woensdagavond was het er “swart fan `e minsken” en ook elke avond was er een andere attractie aan verbonden. Vanavond is de laatste avond met een kruiwagenrace. Ook had men de medewerking van een aantal buurtverenigingen in het dorp. Ja, en dan is al een bekende verschijning in Makkum, marktmeester Freark Schakel, bekend als de dorpsomroeper van Tjerkwerd, maar de laatste weken al “aardich yn Makkum ynburgere” `s middags trekt hij door delen van het dorp, om de gezelligheidsmarkt aan te kondigen, en `s avonds is hij op de markt te vinden, altijd met een gulle lach, met een mopje voor Jan en alleman!

Voor ze aan de wedstrijd begonnen, maakten gistermorgen acht van de negen deelnemende omroepers met It Dockumer Lokaaltsje een rondrit door de buitenwijken van Dokkum. Nummer negen, Hendrik Jan van de Zandschulp uit Ede, was toen nog onderweg tussen Schiphol en Dokkum. Tweede van links is kampioen Sibe van der Meulen van Oosterend. Vierde van links is de tweede Friese deelnemer, Freerk Schakel van Tjerkwerd.

DOKKUM – De  gezellige woensdagdrukte in de Dokkumer binnenstad werd gistermiddag geaccentueerd door het optreden van negen stads- en dorpsomroepers, die van heinde en verre naar de Bonifatiusstad waren gekomen om mee te doen aan het Fries kampioenschap. Een van de negen, de gepensioneerde boswachter Hendrik Jan van der Zandschulp uit Ede, was zelfs van heel ver gekomen, namelijk uit Canada, waar hij met 85 andere omroepers had deelgenomén aan de strijd om het wereldkampioenschap.  Hij werd daar elfde en samen met zijn vrouw behaalde hij de tweede prijs in de strijd om het best geklede koppel. Gistermorgen om  vier uur landde hij op Schiphol en gistermiddag nam hij in zijn sierlijke l7de eeuwse kledij deel aan de strijd in Dokkum, die hem een vierde plaats opleverde.  Dat bleek om ruim vier uur, toen Teake van der Meer namens de vijf leden tellende jury de uitslag bekend maakte. Kampioen was geworden Sibe van de Meulen uit Oosterend met 107,3 punten, op korte afstand gevolgd door Marten Dolstra uit Oldemarkt,. Die 106,3 punten had bijeengepraat. En dat zonder gebit, ,,maar ik lijd er niet onder”, zo verduidelijkte Dolstra, wijzend op zijn welvarend buikje. Derde werd Gerard van Gelder uit Ravenstein met 98,2 punten, terwijl Hendrik Jan van de Zandschulp, die zoals gemeld vierde werd, het tot 96,7 punten bracht.  Het eerste deel van de strijd speelde zich af op de Bargemerk, waar elke deelnemer een eigen versie gaf van het thema `Dokkum,  `n moordstad’,   gecombineerd met de zin `Je moet er geweest zijn’. Later traden de omroepers overal in de binnenstad solistisch op, waarbij ze reclameboodschappen uitspraken. De jury beoordeelde de heren op zaken als originaliteit,  stemvolume verstaanbaarheid, contact met het publiek en het totaalbeeld als omroeper.  Voorafgaand aan hun optreden in de binnenstad trokken de omroepers `s morgens met It Dockumer Lokaaltsje door de buitenwijken, om reclame te maken voor de wedstrijd `s middags. Ook werd vooraf nog een tochtje met de trekschuit gemaakt.

Dorpsomroeper zegt Epe K(r)EK waar het op staat

Ook Freerk Schakel, omroeper van het Friese gehucht Tjerkwerd. viel aanvankelijk spot en hoon ten deel toen hij het edele ambacht van omroeper ging uitoefenen. In tegenstelling tot Van Brummelen, Haringsma en Van de Zandschulp werd hij niet benoemd, maar stelde in 1977 zichzelf aan. Ik ben een man die dacht er moet hier wat veranderen in het dorp. Er moet weer een dorpsomroeper komen. Die was er vroeger ook. Toen wist ik nog niets af   van Pieter Hanngsma of Berius van Brummelen. De mensen keken ontzettend vreemd op. Vooral oudere lieden. Wat vindt die man nou weer uit, zeiden ze.” Ondanks de negatieve reacties zette Schakel door. Aan de voorgevel van zijn huisje bevestigde hij een lei met daarop de mededeling: F. Schakel, dorpsomroeper. Twaalf jaar later is er niemand meer die twijfelt aan zijn verstandelijke vermogens. Hij is de enige inwoner van Tjerkwerd die al   twee keer op nieuwjaarsdag de hoogste dorpsonderscheiding kreeg opgespeld. Zijn leidende positie in het dorp blijkt ook uit zijn bijdragen aan “Skieppesturt”, het dorpsblad van Tjerkwerd. Ik heb m’n vaste rubriek Achter het voorwoord. Ik gebruik in m’n geschriften graag de Prediker. Om met de ouwe  Prediker te verzuchten, schrijf ik dan: Wat Ontbreekt kan niet geteld worden. Het kromme kan niet recht zijn. IJdelheid der ijdelheden, En al dergelijke uitdrukkingen. Die spreken me erg aan.”

Passend
Evenals Van de Zandschulp heeft Schakel een voorliefde voor de jeugd. Waarbij de zuigelingen bovenaan staan. Dat is ongetwijfeld een gevolg van het feit dat bijzijn omroepers  carrière begon met het bekendmaken van geboorten. ,,Dat gaat dan zo”, lacht de innemende omroeper en verrijst van zijn zetel om een demonstratie te geven. De lach maakt plaats voor een plechtige gelaatsuitdrukking. Voor de laatste keer wordt de keel geschraapt.

Dan barst de omroeper los. Inwoners van Tjerkwerd. Ik maak u bekend dat er vreugde is ten huize van Pieter en Jetske. Zij laten u wetende geboorte van hun zoon Pieter. Alles wel.” De mededeling knalt door het lage kamertje.  Het kan nog veel harder”, verzekert Schakel. Maar dat zal ik maar niet doen he. Diezelfde dag nog haal ik een boeket bloemen. Daar doe ik een visitekaartje aan met een omroepertje erop. Als het ken ga ik ook naar de doopdienst. Daarna ga ik op doopvisite. Krijgt het ouderpaar een boeketje bloemen en het kind een doopkaart. Die haal ik in het bijbelhuis in Sneek. Passend. Daar hou ik van. Ik ben Nederlands hervormd.”

Kwijtschelding
Inmiddels heeft Schakel al een 75 geboorten bekend gemaakt. Is de boreling een jongetje, dan loopt hij met een blauwe anjer op zijn ambtskledij. Voor een meisje draagt hij een rose anjer. ,,Mn minimum tarief is een rijksdaalder. Het maximum tien gulden. Wie niet in Staat is die tweevijftig te betalen krijgt algehele kwijtschelding. Plus nog een rijksdaalder schoon in de hand toe.” De activiteiten van de Friese omroeper blijven niet tot zijn woonplaats beperkt.
Meer dan eens weerklinkt zijn stem elders in de provincie. Zo roept hij in het zomerseizoen elke woensdag op een Makkumse braderie om. Daarbij is hij trouw aan zijn moedertaal.

In Friesland roep ik eerst in het Fries om. Zijn er veel toeristen, dan zeg ik: toeristen van elders, ik ben u niet vergeten. U krijgt de boodschap met ondertiteling. Luister naar mijn woord hoort, zegt het voort… En dan komt de boodschap in het Nederlands. Met wel’s een grapje erachteraan natuurlijk. U heeft het allen goed gehoord? Zijn er twijfelaars, hedenavond kunt u alles even nalezen op teletekst.”

Mooie dagen De minzame dorpsomroeper is alleen kwaad te krijgen als een proleet zich de naam van omroeper onrechtmatig toeeigent. Ik respecteer alleen omroepers die kunnen aantonen dat zij een bewijs hebben van de Vereniging voor Dorpsbelangen van hun dorp of gemeente. Dat zijn de originele omroepers. Niet die eendagsvliegen. Houd ik niet van. Néé, dat stelt niks voor. Wij zijn officiële omroepers. Mijn foto hangt in de werkkamer van de burgemeester. Oh meneer, ik geniet er zo van.” Een goede omroeper voldoet volgens Schakel in ieder geval aan twee belangrijke eisen.  Hij moet zich goed verstaanbaar maken. En de preek moet niet te lang zijn. Het verhaal moet de mensen binden. Hier in het dorp gaan zo’n zeventig procent van de deuren open als ik rondga.”

De dorpsomroeper van Tjerkwerd weet dat hij bij de concoursen nooit in de prijzen zal vallen. Pieter is gewoonde beste. Sibe is ook heel goed, zal ik niks van zeggen, maar Pieter komt  héél mooi over. Daar kan ik niet tegenop. Dat hoeft ook niet meer. Ik ben erbij. Ik  laat echt m’n kop niet hangen omdat ik geen prijs heb. Ben je mal. `t Zijn gewoon mooie dagen.”

Geroepen omroeper
De deftigheid waarmee Schakel het omroepersschap uitoefent komt ook in zijn kleding tot uiting. Afgezien van de pet met de vermelding dorpsomroeper erop, zou zijn uitrusting een   oud-gereformeerde voorganger niet misstaan. Het tachtig jaar oude kostuum was eens het trouwpak van een reeds lang overleden dorpsgenoot. Een antiek zakhorloge completeert het geheel. In dit gewaad weet de omroeper van Tjerkwerd zich een gezant van zijn dorp. Met als tekenen van zijn waardigheid de omroepers bel in de rechterhand en over zijn linkerarm een paraplu, ongeacht de weersomstandigheden.