De dorpsnaam Tsjerkwert betekent een kerk op een hoogte gebouwd nl. een werd of terp.
In 1100 moet de eerste kerk al gebouwd zijn. Deze werd de Sint Petruskerk genoemd. De kerk was gebouwd van tufsteen. Deze steen kwam helemaal uit het Eiffelgebergte. Het was zeer duur bouwmateriaal omdat het van zover moest worden aangevoerd. Later werd de kerk afgebroekn om de dure steen te kunnen verkopen. Er werd een kerk van ‘oude friezen’ weer opgebouwd. Volgens oude kerkrekeningen werd er in 1632 een klokkestoel gebouwd. In 1641 komt men bijelkaar om een plan te maken hoe de kerk te redden daar zij zeer bouwvallig was. De kerk werd kleiner gemaakt. De klokkestoel is in 1830 afgebroken, de kerk kreeg een koepel.
Een tekening van Stellingwerf. De Ned.Herv. Kerk van Tjerkwerd in 1723. In 1642 was de kerk kleiner gemaakt, en kwam er een klokkestoel, die van uit kerk kon worden bediend. In 1830 is de klokkestoel weer afgebroken. Toen kreeg de kerk een koepel, waarin de klok een plaatsje vond. Maar waar is de andere klok gebleven. Deze koepel is in 1888 vervangen door de huidige toren.
De klok in de toren is van 1604 gemaakt door Gregorius Hall. In de tweede wereld oorlog is de klok meegenomen door de Duitsers, maar later weer in oude staat teruggevonden. In de klok staan de namen van de beheerders van de kerkelijke bezittingen gegraveerd: Ulbe Buwalda, Homme Hoytema, Obbe Baukers, Ulke Wybes, Wilbrands.
De Herv. Pastorie van voor 1888. Nog ten tijde van Ds. Schaaf. Rechts de kerktoren nog met een koepel, welke is ofgebroken in 1888, om plaats te maken voor een nieuwe toren. Onder de bomen rechts, Ds Schaaf, in het midden zijn dochter, en daar naast zijn Vrouw.
Zr. Agatha uit Delft van de Praemonstratenser orde, had geen weerstand tegen de zonde van de wereld. Zij kreeg berouw en vroeg als gunst een kluis te mogen bouwen tegen de kerk van tjerkwerd, die dan dichtgemetseld werd. Een opening naar de kerk toe om de sacramenten te keunnen ontvangen en een opening naar naar buiten om de noodzakelijke contacten met de buitenwereld te kunnen onderhouden. Zij heeft er tot haar dood ingezeten.
In 1533 werd Wybrandt Sieurdts van Tjerkwerd veroordeeld omdat hij wat betreft de Roomse eredienst andere gedachten had dan goedgekeurd werd. Hij kreeg een mild vonnis: Hij moest in Leeuwarden in een Processie meelopen, dan een jaar niet in Wûnseradiel komen, terwijl hij een jaar lang trouw naar de kerk moest komen, plus 50 gulden boete.
Een aansichtkaart uit ± 1930. De pastorie Ned. Herv. Kerk, Fotocopie van een aansichtkaart van Grietje Bakker Draaijer, uit Sneek. Zij was een zuster van Tsjamme Draaijer de fietsmaker uit de Kerkstraat.
Organist Sietse Wiebren de Jong achter het orgel van de Ned. Herv. Kerk te Tjerkwerd.
Hij is hier 40 jaar organist geweest. De dispositie van het orgel: 1851 Van Dam, 1961 restauratie en uitbreiding met vrij pedaal.
Hoofdwerk: (C-f3) Prestant 8
Bourdon 8
Holfluit 8
Octaaf 4
Quintprestant 3
Octaaf 2
Mixtuur IV-VI
Sexquialter III
Trompet 8 B/D
Tremulant
Bovenwerk: (C-f3)
Fluit Dolce 8
Viool de Gamba 8 D
Prestant 4
Fluit d’Amour 4
Nasard 3
Gemshoorn 2
Tremulant
Pedaal: (C-d1)
Subbas 16
Prestant 8
Koppels: HW + BW, P + HW, P + BW.
Zorg over behoud adellijk grafmonument Tjerkwerd
Ook een grafmonument is vergankelijk. De voogdij van de hervormde Sint Petruskerk in Tjerkwerd heeft echter goede hoop met een grondige restauratie het leven van het uitzonderlijke kunstwerk met minsten een eeuw te verlengen. Beelden, schilden, doodskoppen, vazen met verwelkende bloemen, hoornen des overvloeds, een liggende zandloper, andere symbolische beeltenissen. Onder de vloer bevindt zich een manshoge grafkelder, waarvan de fundamenten hun beste tijd hebben gehad. Hoewel formeel geen eigenaresse zoekt de kerkvoogdij fondsen om toch het herstel te kunnen uitvoeren. De Jong kreeg recentelijk nog de directeuren van het Fries Museum en zelfs het Rijksmuseum over de kerkvloer.
Willem Altena: Leeuwarder Courant 24 december 2002.
