Tjerkwerd – In de St. Petrustsjerke in Tjerkwerd vindt op dit moment een voor Fryslân zeer bijzondere restauratie plaats. Het gaat om het herstel van het grafmonument van Watse van Camminga en zijn vrouw Rixt van Donia.
Lodewijk Born
De Camminga’s waren een in de zeventiende eeuw zeer rijk adellijk geslacht. Na de dood van Watse van Camminga, erfheer van Ameland (1668), erft zijn vrouw de titel ‘erfvrouwe van Ameland’. Op 27 mei 1704 worden de titel en Ameland verkocht voor 170.000 carolie gulden aan Henriette Amalia, vorstin weduwe van Nassau. In 1795 worden alle adellijke goederen verbeurd verklaard, maar de titel blijft en vererft op de nazaten van prins Willem V. Koningin Beatrix draagt als historische titel ook nog steeds de titel ‘Vrijvrouwe van Ameland’.
Het grafmonument wordt gerestaureerd en hersteld door expert Anske de Boer uit Franeker. Hij werkte in de periode 1998-2001 aan het herstel van het praalgraal van Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk in Delft. ,,De restauratie van het grafmonument in Tjerkwerd is nodig omdat het voorover dreigde te vallen. Dit komt door de verroesting van de ankers in het monument. Vocht en zuurstof hebben de ankers aangetast’’, vertelt De Boer.
Bij de restauratie in 1989 werd het monument al geconserveerd voor een latere grondige restauratie. De kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente Tjerkwerd c.a. benaderde Monumentenzorg en wees op de noodzaak van de restauratie. Tevens kwam Frits Scholten, hoofdconservator Beeldhouwkunst van het Rijksmuseum in Amsterdam, naar de kerk om de staat van het monument te beoordelen. Zijn advies was duidelijk: zo snel mogelijk tot restauratie overgaan om verder verval te voorkomen. ,,Op zeer korte termijn heeft het grafmonument een behandeling nodig die verder verval en uiteindelijke instorting van het geheel voorkomt’’, schreef hij in oktober vorig jaar in een brief aan de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
Het monument is namelijk een van de weinige zeventiende eeuwse voorbeelden van een Fries praalgraf. Het behoort tot een groep monumenten die werd opgericht in een tijd dat de adel in de Republiek de behoefte had zich als stand te profileren en rijk gebeeldhouwde praalgraven bestelde. De bekendste voorbeelden vindt men in Groningen (Midwolde, Stedum) en Zeeland (Serooskerke). ,,In Friesland zijn er weinig van dergelijke rijke monumenten bekend’’, aldus Scholten.
Praalgraf
Kunsthistorisch gezien in het monument in Tjerkwerd van groot belang, ofschoon de kwaliteit, het materiaalgebruik en de stijl nogal wisselend zijn. Het grote marmeren alliantiewapen met helmteken is volgens Scholten ,,absoluut van zeer hoge kwaliteit’’. Het herinnert direct aan het werk van Hendrick de Keyser op het Oranje-praalgraf in Delft. Doordat werd ingezien dat een voor Fryslân zeer bijzonder monument verloren dreigde te gaan, kwam de restauratie in een stroomversnelling. ,,Dan is er ook ineens geld, blijkt dan’’, zegt de Boer.
De restauratie wordt uitgevoerd in opdracht van de Hervormde Gemeente Tjerkwerd en de Rijksbouwmeester in Den Haag. De Boer is nu drie weken bezig met de restauratieklus. ,,We zijn nu het monument aan het demonteren. Alles is genummerd, waarna het later weer één voor één in elkaar kan worden gezet. Ik heb met apparatuur achterhaald waar de roestige ankers zitten in het monument. In mijn atelier in Franeker worden alle onderdelen schoongemaakt en dan zullen er roestvrijstalen ankers worden aangebracht. Heel bijzonder zijn de materialen die zijn gebruikt. Het wapen is van marmer, net als de beelden van Rixt van Donia en Watse van Camminga en de putti’s. De kapitelen zijn van Engels albast. Het gebruik van dit albast heb ik in Nederland nog maar vier keer gezien. De pilasters zijn van zwart marmer. De rest van het monument is van zandsteen. Daar zit nu witte kalk overheen dat we allemaal gaan verwijderen.’’
Het uiteenlopende materiaalgebruik – albast, marmersoorten en zandsteen – is volgens Scholten ,,uiterst curieus’’ en komt in deze combinatie nergens anders voor. De Boer: ,,Het is een van de belangrijkste grafmonumenten in de provincie.’’
Hij schat dat de restauratiewerkzaamheden nog tot eind februari zullen duren. ,,Maar we weten niet wat we allemaal nog tegen zullen komen dat hersteld moet worden. De muur van het koor, waar het monument tegenaan is geplaatst, ziet er ook niet heel fraai uit. Dat kan nog wel eens extra werk opleveren.’’ De kosten van restauratie van alleen het grafmonument zijn begroot op minimaal 60.000 euro, zegt de kerkvoogdij.
Een Artikel uit het Friesch Dagblad van dinsdag, 4 november 2003, Geloof & Kerk. Grafmonument Camminga’s hersteld in hervormde kerk van Tjerkwerd.
